آیسک

محرم جلوه استقامت اهل بيت عصمت و طهارت (ع) است در برابر ظلم. ماه باز خواني حکايت از جان گذشتگي، عشق و ايثار و امروز بعد از سال ها از سرخ ترين قيام، مردم ولايتمدار ديار آيسک در شمال خراسان جنوبي مي کوشند با تکرار سنت ها ياد اهل بيت(ع)را جاودانه نگه دارند. آيين هاي عزاداري علم بندان و علم گرداني، حلقه ماتم، نخل برداري و تخت گرداني و به تصوير کشيدن گوشه اي از مظلوميت بازماندگان حادثه عاشورا و... همه و همه جزو مراسمي است که مردم شهر آيسک هر سال در دهه اول ماه محرم با اجراي آيين هاي منحصر به فرد و برگزاري مراسم خاص عاشورا کوشيده اند خاطرات رنج و مصايب اهل بيت امام حسين(ع)را زنده نگه دارند. در اين آيين ها که نمادي از مظلوميت حسين(ع) و اصحاب با وفاي آن حضرت و مصايب کربلا و ظلم و ستم بني اميه است، ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت (ع) در سوگ آن حضرت اشک مي ريزند و به نوحه سرايي مي پردازند.
علم بندان
در روز اول ماه محرم عزاداران که لباس مشکي پوشيده اند در هيئت هاي مذهبي و در آييني خاص با صلوات و مرثيه خواني علم هاي چوبي ٨ تا 10متري را با پارچه هاي سياه و رنگي مخصوص تزئين کرده و در ٢ طرف ايوان هاي هيئت هاي مذهبي و حسينيه اين شهر نصب مي کنند و اين نمادهاي عزا که از فواصل دور ديده مي شود تا آخر ماه صفر در اهتزاز است و مورد زيارت مردم قرار مي گيرد. در روز هفتم محرم هم گروهي از معتمدان و خانواده هاي وابسته به فاميل علمدار، چندين علم بزرگ به طول ٧ متر را در منازل خود با پارچه هاي مخصوص سياه و چارق هاي رنگي تزئين مي کنند و طي مراسمي خاص آن را با سلام و صلوات و چاووشي به مسجد جامع آيسک مي آورند و در آن جا دعاي مخصوص قرائت و براي اموات طلب آمرزش مي شود. بازماندگان امواتي که در يک سال اخير مرحوم شده اند با حضور در اين مکان و قرائت فاتحه و توزيع نذري براي اموات خود محرمي مي گيرند. اين علم ها که نشان عزا و ماتم است در مراسم حلقه ماتم و روز عاشورا مورد استفاده قرار مي گيرد. يکي از علمداران آيسک مي گويد: علم بستن و علم برداشتن، پرچم عزاداري امام حسين(ع) و نشان عزاست. «عربي» ادامه مي دهد: براساس اعتقادات مردم در صورت نذر و نياز گره اي بر علم مي بندند. استاد تاريخ دانشگاه نيز درباره ماهيت اين آيين مي گويد: همه چيز ريشه در اعتقادهاي مردم دارد. صورت هاي تمثيلي و رمزي و رفتارهاي مذهبي و کاربرد اشياي نمادين در مناسک و مراسم مذهبي داراي معاني ويژه اي است که درک آن ها با معيارهاي بيرون از حوزه تفکرات ديني بيگانه با عقايد مردم تا حدودي دشوار است. «ولي پور» مي افزايد: علم سرخ نشان از ادامه راه است و علم سياه نشانه عزا و برداشتن علم يعني اين که راه و نهضت امام حسين (ع) ادامه دارد. از روز اول ماه محرم اقشار مختلف مردم آيسک با کاستن از کار و فعاليت روزمره خود در مجالس عزاداري و سوگواري در تکايا به ويژه حسينيه شهداي اين شهر شرکت مي کنند. صبح، عصر و شب ها مراسم سينه زني، نوحه خواني و روضه خواني برپاست و از روز پنجم محرم هم دسته هاي سينه زني هيئت هاي مذهبي فداييان امام حسين(ع) و ابوالفضلي(ع) آيسک با به حرکت در آمدن از محل هيئت و حضور در حسينيه اين شهر به سينه زني و عزاداري مي پردازند.
علم گرداني
در شب عاشورا به ياد اضطراب خاندان رسالت، گروهي از مردم به ويژه نوجوانان و جوانان آيسک از انتهاي شب تا سحر علم هاي عزا را همراه با نواي طبل و سنج و نوحه خواني در خيابان ها و کوچه هاي شهر حرکت مي دهند و زمزمه «امشب عاشورا بود کربلا غوغا بود» و «شب عاشوراست امشب، کربلا غوغاست امشب» سر مي دهند. يکي ديگر از آيين هاي سنتي و منحصر به فرد عزاداري ايام محرم در آيسک آيين ويژه اي به نام «حلقه ماتم» است. يکي از شهروندان آيسک درباره اين آيين مذهبي مي گويد:در اين برنامه خاص و عزاداري بي نظير، مردان و جوانان آيسک دايره اي بزرگ تشکيل مي دهند و هر نفر با دست چپ کمر نفر کناري را مي گيرد. «براقي» ادامه مي دهد: چند نفر نيز همراه با علم، طبل و سنج در داخل حلقه، مداحي و چاووشي مي کنند و همراه با صداي طبل يک نفر مي گويد: «حسن» و جمعيت تشکيل دهنده حلقه ماتم با حرکت گردشي و زدن پاي چپ بر زمين و دست راست بر پيشاني جواب مي دهند «حسين». وي مي افزايد: اين مراسم که در آيسک به «حسن- حسين» معروف است چندين نوبت در شب هاي تاسوعا و عاشورا و همچنين روز عاشورا در صحن بزرگ حسينيه آيسک اجرا مي شود.
بستن نخل، نخلگرداني و تخت گرداني
«نخل» خيمه چوبي بزرگي است که نماد محمل پيکر پاک امام حسين(ع) است و در ابعاد 3در4 متر ساخته شده است. آماده کردن و بستن نخل از نيمه شب عاشورا آغاز مي شود و بر اين اساس عده اي با صلوات و مداحي دست به کار مي شوند بامداد نخل با انواع پارچه هاي مشکي و رنگي آراسته و هم زمان با طلوع آفتاب از محل آماده سازي به صحن حسينيه منتقل مي شود و مردم به زيارت آن مي پردازند. وزن نخل که نماد تابوت سيدالشهدا (ع) به حساب مي آيد بسيار زياد است و براي جا به جا کردن آن 70 نفر در قالب هيئت زير نخلي هاي آيسک فعاليت دارند و در روز عاشورا آن را بر شانه هاي خود حمل مي کنند. نخل برداري و تخت گرداني، حزن انگيزترين آيين سنتي وعزاداري مردم آيسک در صبح روز عاشوراست. مراسم بي نظيري که سال هاي سال است با شکوه خاصي برگزار مي شود و هر سال بر ابعاد معنوي و فرهنگي و تاثيرگذاري آن افزوده مي شود. يکي از محققان آيسک که در باره آيين هاي محرم اين شهر تحقيقات زيادي انجام داده است، مي گويد: مراسم سنتي عزاداري مردم آيسک در روز عاشوراي حسيني در نوع خود در استان و حتي در کشور کم نظير است. «حاتمي» که با هدف معرفي اين مراسم از سال 1370کارهاي تحقيقاتي انجام داده است، مي افزايد: بي ريا بودن ودر نهايت سادگي و توام با عشق و ابراز علاقه بودن اين مراسم سنتي در آيسک سبب شده است هر سال بر شمار شرکت کنندگان در اين مراسم مذهبي افزوده شود. به گفته وي اين آيين سبب شده اهالي آيسک مقيم سراسر کشور و حتي ميهماناني از شهرها و روستاهاي همجوار نيز در اين محل حضور يابند. صبح روز عاشورا پس از فراخوان مردم با صداي طبل، شيپور و سنج و نواختن آهنگ عزا و تلاوت زيارت عاشورا، عزاداران دسته هاي سينه زني 2 هيئت ابوالفضلي و فداييان امام حسين(ع) آيسک با نظم خاصي در حالي که سرهايشان با کاه گل اندود شده است با سينه زني و شور وحال خاص به صحن حسينيه شهداي آيسک وارد مي شوند و پس از سينه زني و به گردش درآوردن نشانه هاي سمبليک شمر ذي الجوشن در قتلگاه، با فريادهاي «يا حسين يا حسين» زير نخلي ها که از قبل آماده شده اند آن را بلند مي کنند و بر دوش مي کشند، عزاداران حسيني هم پيشاپيش نخل به صورت گروه هاي منظم در حالي که با دست چپ کمر يکديگر را گرفته اند و با پاي برهنه هستند با ذکر «يا حسين»بر سر و صورت خود مي زنند. وي ادامه مي دهد: با به حرکت در آمدن نخل مردم سوگوار که گويا در آيين تشييع امام خود شرکت کرده اند مسير عبور نخل را تا گلزار شهدا و قبرستان آيسک مي پيمايند. علاوه بر نخل که به قبرستان حمل مي شود علم هاي چوبي بزرگ که با پارچه هاي سياه رنگ تزيين شده است بر سر قبرها حمل مي شود و در مسير حرکت نخل، افرادي که نذر دارند گوسفند ذبح مي کنند. به گفته وي، صداي طبل ها و سنج ها شور و حال خاصي به اين مراسم مي دهد، پخش نذورات در طول مسير و به ويژه سر مزارها از ديگر برنامه هاي جانبي روز عاشورا در اين شهر است و در اوج عزاداري عاشورا، نخل دوباره به حرکت در مي آيد و نزديک ظهر به سمت ميدان حسينيه حمل مي شود. ابتدا علم گردانان و سپس بقيه عزاداران وارد صحن مي شوند. وي مي گويد: نمادهايي همانند گهواره حضرت علي اصغر(ع)، تخت حامل شير و جنازه هاي کربلا و کاروان اسرا در پشت سر نخل به حرکت درمي آيد و فرياد حسين حسين به اوج خود مي رسد. بعد از 3 دور گرداندن نخل در صحن حسينيه و به اوج رسيدن ابراز ارادت عزاداران به امام حسين (ع) و شهداي کربلا نخل را پايين مي گذارند و عزاداران در حالي که سرهايشان به گل آغشته است بر سر و سينه مي زنند و مقتل خواني را شروع مي کنند. با بلند شدن صداي اذان شاهد برپايي نماز جماعت ظهر عاشورا هستيم و هر سال تمام عزاداران و ميهمانان اين آيين مذهبي به همت والاي مردم آيسک اطعام مي شوند. معاون گردشگري اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان جنوبي هم مي گويد: در فرهنگ عاشورايي اين شهر سعي بر آن است تا مجموعه مفاهيم، سخنان، اهداف و انگيزه ها، شيوه هاي عمل، روحيات و اخلاقيات والاي نهضت کربلا بازگو شود و تجلي يابد. «مرتضي عربي» با بيان اين که نخل گرداني از جمله آيين هاي ويژه روز عاشورا در آيسک است، مي افزايد: سنتي بودن و تجسمي بودن عزاداري مردم آيسک در روز عاشورا بر
تاثيرگذاري آن افزوده است.